Bloq

     Къанни цlуд йис инлай вилик зун Бакудин са хуьре мугьман хьанай. А хуьруьн къванцин паруяр гилалди зи вилерикай карагзава. Кlвалер элкъуьрна къеледиз ухшар паруйрин юкьва тунвай. Къуншийриз сад-садакай хабарни авачир. Им вучтин сир ятlа къени кьил акъудиз хьанач завай.

     Зун илифнавай кlвални къванцин паруйрин юкьва авай. Вичихъ чlехи гъен, багъ ва сал авайтlани, и кlвале рикlи рикl недай зи. Къванцин цлари чуькьуьдай хьиз жедай заз зун.

     - Куьне и къеледа гьикl таб гузва? - лагьана жузунай за кlвалин иесидивай.

     -  Чун икl вердиш хьанва. Пару тахьайтlа садаз муькуьдан кlвалин къен аквада эхир.

     - Акурла вуч жеда кьван? Фин-хтун авачир, часпарар чlугунвай кlвалер низ герек я?

     Са гьафтедин къене и кlвалин варар кьведра ахъайнай: садра стхадин хизан, садрани дуст илифайла. Заз абурун къуншиярни акунач. Магьледа гьарай-вургьай твадай аяларни дуьшуьш хьанач зал.

Кцlариз хтайла заз дуьнья заз гайиди хьиз хьанай. Пару, часпар тийижир, вичин кlвалерин ракlар вири инсанриз ахъа тир Кцlар. Къени, сая инсанрин макан. Къанни цlуд йис виликан Кцlарикай я зи ихтилат, кlелдайди. Къацу багълари юкьва твадай лацу кlвалер. Гьар кlвалин вилик цуькверин бахчади рикl шадардай. Цуьквер маларикай хуьн паталди нехишар атlанвай кьуларикай аскlан часпарар туькlуьрдай.

      Куьлег вуч ятlа чидачир кцlарвийриз. Нин гьаятда гьи тар аватlа аквадай вирибуруз. Къуншийрин салай-салаз рехъ авай.   Гьикьван гур тир абур. Бул бегьердикай, чранвай факай, мугьманди гъанвай савкьватдикай къуншидиз пай ракъурун адет тир.   Мел-мехъерар, суварар къуншияр галачиз кьиле фидачир. Къажгъандай сифте хуьрекар акъудна, къуншидал алай азарлуйриз, аял ханвай дишегьлийриз, кесибриз ракъурдай. Хийир-шийирдив сад хьиз агатдай эл. Гатун йифериз къуншияр нубатдалди са кlвалин вилик кlватl жез ихтилатар ийидай. Хъуьтlуьн яргъи йифер лугьуз-хъуьрез акъуддай абуру. Им чи халкьдиз хас ацукьун-къарагъун тир: часпар, куьлег тийижир лезгияр лугьудай патанбуру чаз.

Йисар алатна, Кцlара сад лагьай паруяр хкаж хьана. Инлай-анлай аквадай къелейриз элкъвена абур. Паруяр пара хьунивай инсанарни дегиш хьана. Къай гъана паруйри, яргъалвал, чаравал кутуна, шаквилер, рахшандар чир хьана инсанриз. Гила элкъуьрна кьунвай гьар парудин юкьва са гъвечlи дуьнья ава: вичин “гьукумат”, вичин къанунар авай. Паруйрин а пата вуч аватlа садазни чидач, къунши къуншидикай бейхабар я.

     Дегиш хьанва Кцlарин гьалар. Чир хъижезмач ам. Виликан иер, салагъалу, цуькверинни багъларин шегьер гила къванцин паруйрикай туькlуьрнавай макандиз элкъвенва. Гьар кlвал са никай ятlани хуьзвай къеледиз ухшар я. Садбуру лагьайтlа 2-3 метрдин паруяр эцигнава. Яраб гьикl яшамиш жезватlа и къелейра инсанар? Рикl пад жезвач жал абурун?

     Кlвалер чlехи, паруяр кьакьан хьунивай рикlерал куьлег алайбурни пара жезва. Паруйрин юкьва, чпин гъвечlи дуьньяда "бахтлу" я абур. Телевизор, видео, тlуьн-хъун, пек-лек. Масадакай фикирна вучда кьван? Халкьдин адетрикай, ацукьун-кърагъуникай фагьумзавайди вуж я? Къай акатна къайи жезвайбур тек са къуншияр, мукьва-кьилибур туш, са кlвалин къене са хизандин веледарни къайи жезва. Куьз лагьайтlа, ракlарар кlевидаказ агалун вердиш кьазва. Ракlариз дапlар ягъун адетдин кардиз элкъвезвайвал, гила рикlин ракlар игисна агалзавайбурни къвердавай пара жезва.

     Кlвале гьар жуьредин хуьрекар аваз, мугьман фу тагана рекье твадай инсанар чида заз. "Мугьман Аллагьдинд я, адаз икрам тавун гунагь я" лугьузвай халкьдин къилихар гьа икl дегиш жеда жал? Мугьман патал тавдин кlвал чара ийиз, адаз рикlин сидкьидай къуллугъдай инсанар я эхир лезгияр. Ихьтин хъсан адетар рикlелай ракъуриз жени? Вучиз дегиш жезва чун? Садбуру замана, муькуьбуру къванцин паруяр я лугьузва тахсиркар. Гьар гьикl ятlани, гзаф чlуру къилихар акатзава чахъ. Чун рикl ахъа, мерд ва къени инсанар тирди рикlелай алудмир, лезгияр!

     Гьа инал лугьун хьи, тек са Кцlара ваъ, чи республикадин маса шегьерра ва хуьрерани дуьшуьш жезва чал кьакьан паруяр.   Паруяр - амукьаяр я. Азиядин вилик тефенвай уьлквейра генани пара дуьшуьш жеда паруйрал. Европада лагьайтlа, я хуьрера, яни шегьерра паруяр амач. Са береда лезгиярни европавияр хьиз тир: часпарни дапlар чидачир абуруз. Гила, дуьньядин гзаф агьалийри ихьтин затlар негьзавай вахтунда  чун цlийи кьилелай куьгьне амукьайрив агат хъийидани?

     Гьар  шегьердихъ махсус архитектурани акунар авайди я. Ам хуьн инсанрин буржи я. Чи шегьерринни хуьрерин лезгивал, милливал квахьзава. Амма квадар тавуна, кьегьалвилелди хуьх лагьайди я абур чаз бубайри!

 

•