Bloq

     Садра хьайитIани: “Чун лезгидалди гьикI рахазва?” - лагьана жуваз суал гайиди яни куьне? Сивяй гафар гьикI акъудзаватIа, фагьум авурди яни? Гьихьтин къимет гайиди я куьне жуван алакьунриз? Хъсан, пис, я тахьайтIа лап пис?..

     Психологри кIвенкIве инсан рахурда ва адахъ дикъетивди яб акалда. Ахпа гьа инсандиз кутугай къимет гуда. Хайи чIала са шумуд чIалан гафар кутуна рахазвай инсандин къилихар бегьембур туш лугьуда кьил акъуддай ксари. Гафар авайвал талана абурун эхирар кьатIзавай инсанриз кагьулвал хас я лугьуда психологри. ГьакIни ара датIана гьа са гафарикай менфят къачуз рахазвай, вичин лексикон гуьтIуь тир инсандихъ са акьван алакьунар жедач лугьуда абуру. Гьа икI мад.

     Инсандин мез такунмаз адан фагьумдикайни акьулдикай хабар жедач. Инсандин  мез адан паспорт я. Гьавиляй гьар са кас фагьумна рахан чарасуз я. Бес чун гьикI рахазва? Акатайвал, чIал чIуриз, адаз патан чIаларин пинеяр ягъиз. Са гафуналди, барбатIзава чна чи чIал. Вине кьазвач чна ам, тахтунилай вегьизва.

     ЧIал халкьди яратмишнава. ЧIалаз гьуьрмет авун, халкьдиз гьуьрмет авун я. ЧIал кваз такьун хайи халкьдиз кIур гун тушни бес? И дуьньяда гьар са халкь паталди виридалайни чIехи хазина адан чIал я. Девлетар чкIида, чилер чапхунда, инсанар рекьида, анжах чIал, адахъ рикI кудай, ам хуьдай инсанар аватIа, гьамишалух яз амукьда. Гьавиляй “чIал акьулдин булах я, акьул - чIалан дамах”, - лугьуда чи бубайри.

     Лезги чIал чIуриз, адан къенивал, фасагьатлувал вилив хуьн тавуна рахадай инсанар акурла зи рикI тIар жеда. Чеб акъатай къаб бегенмиш тежедай шуькьуьнтдиз ухшар я ихьтин ксар. Гьавиляй лагьана жеди бубайри: “Хайи чIалакай ягьанатдай кас иеси кьадай кицIиз ухшар я”.

     Сересдаказ, фасагьатлудаказ рахан илим я. Гзаф зегьмет чIугуна кIанда къени чIалалди рахан патал. Гафар хкягъна, кIалубра туна, ахпа мецел гъана кIанда. Амал ийизвани чна и къайдадиз? Патан чIаларал икI рахазвач эхир чун, абурув къадирлудаказ эгечIзава. Белки хайи чIалан дад, тIеам, адахъ авай атир бегьемвилелди кьатIузвачтIа чна? Эхь, эхь, атир! Зи рикIел хъсандиз алама. Са шумуд йис инлай вилик зун Прагадай Ватандиз хквен патал аэропортдавай. Бахтунай хьиз гьава какахьнай ва зун муьжуьд сят кьван геж хьанай. Пашмандаказ ацукьнавай зи япарихъ таниш гафар галукьнай: “Квахь кьейди!”   Зун жуван япарихъ агъванач. Къариб чка гьинай, хайи гафар гьинай? Гуьгъуьнлай ван хьанай заз: “Ам МутIан хва я”. Са шакни авачиз, рахазвайбур лезгияр тир, куьз лагьайтIа тIварарихъ лакIаб гилигин чун патал адетдин кар я.

     Дуьньядин виридалайни везинлу манийрини заз а гафари кьван дад ганачир. Хвешила кIвачел къарагъна зал хайи чIалан гьуьм  агакьарай кьве яшлу дишегьлидив агатнай зун. На лугьумир, абур Москвада яшамиш жезвай, Прагадай илимдин симпозиумдай хъфизвай алимар тир кьван. Яргъалди ихтилатна чна, вахт гьикI кьилиз акъатнатIани байихнач. Москвадай    Бакудиз и дишегьлийрини абурун хзанри рекье туна зун. Лезги чIала мукьваларай чун, хайибур хьиз чара хьана.

     ЧIал диде хьиз я. Адаз гьуьрметна, къуллугъна кIанзава. Таъсиб чIугуна кIанзава хайи чIалан. Ша чун дидед чIалал фасагьатлудаказ рахан. АкI рахан хьи, адан пер хун тавурай, лезги гафари чи меце цуьк акъудрай, чи чIал атирлу, везинлу, девлетлу ва къени тирди вирибуру кьатIурай.

 

•