Bloq

Лезги хитар

Лезги макьамрихъ цIигел тир зун кIвализ хтун кумазни магнитофондив эгечIна. Сифте заз дискина авай манияр какахьнавайбур хьиз хьана, вучиз лагьайтIа Гьиндистандин авазрив кьадай, гьабурун маничийри хьиз лугьузвай саягъдин манияр авай ина. Анжах лезги чIалал са кьве гаф, гьакIни дишегьлийрин тIварар ван хьайила ибур "лезги хитар" тирдан гьавурда акьуна зун. Дискина авай I5 мани вири рушарикай тир: "Элвира, Эллада, Эсмира, Элмира, Анжела, Нателла." ТIварар гьа икI цIиргъина тунвай. Манийрин чIаларни гьа са жуьрединбур тир: "Вучиз вуна закай хъелна", "вучиз зи рикI тIарна", "заз вун кIанда, ваз кIандачни". Тикрар бендера "чан" гаф хьун важиблу тир: "Чан зи Элвира" ва я "Чан зи Эсмира".

Эхиримжи вахтара ихьтин манияр фад-фад ван къвезвайвиляй за и кар кваз кьунач. Акатайда "шиирар" кхьизвай, "манияр" теснифзавай, киоскар вижесуз, япал херзавай манийрин дискарив ацIанвай аям я ман... Жуван хъел диск гадаруналди аладарна за. Ам заз пишкеш авур кас вилерикай карагнази. "Яраб чIехи къуллугъдал алай и савадлу касдиз рикIивайни и манийри дад гузвайди я жал?" - лугьуз фикирна за.

Са шумуд югъ алатайла КцIариз хъфена чун. Дагъустандин са телеканал- ди лезги районрай кьилди туькIуьрнавай концертдин программаяр гузвай. РикIиз верцIи, хайи манияр кIанзавайвиляй телевизордиз килигиз дивандал ацукьна зун. Ингье аламатдин кардин шагьид хьана зун. 4-5 сятдин къене дишегьлийрин тIварарилай гъейри затIни ван хьанач заз. Къелем кьуна са кьиликай манийрин тIварар чарчел кхьеназа. И гъилерда урус тIварар генани гзаф гьалтзавай: Маруся, Лена, Фаина, Алена.

Манидин жанридиз яд тир, шииратдив кьазвачир гафарикайни гьинд, туьрк, араб, урус манийрай чуьнуьхнавай авазрикай арадиз гъанвай и "хитар" са кIалубдай акъатнавай керпичар хьтинбур тир. Са бязи манияр 7-8 декьикьадин вахтунда давамзавай. Абур акатайбуру тесниф авурвал, акатайбуруни лугьузвай.

- Гьар юкъуз сятралди ихьтин манияргузва Дагъустандин лезги телеканалри, - лагьана заз Азербайжандин Гьукуматдин Консерваториядин композиторвилин факультет акьалтIарна КцIарин музыкадин мектебда тарсар гузвай муаллимри. Кузни-хкIуз лугьузвай абуру и гафар. Майдан пешекаррив ваь, сенятдикай хабар авачирбурув гва лугьуз пашман тир абур.

Эхь, чи халкьдин медениятдин дережа агьузарзавай, патан халкьарин па- тав чи мез куьруь ийизвай ихьтин манийри чи чIехи жезвай жегьилрин руьгь дегишарзавайдини фикирда кьуртIа, абуру чи музыкадиз гьихьтин кьецI гуз- ватIа гафаралди лугьун четин я.

Са береда фольклордин кьетIенвилелди лезгияр неинки Дагьустандиз, гьакI вири Къафкьаздиз сейли тир. Чи халкьди "Перизада", "Суваллай яр", "Магьи дилбер", "Пейкер баха", "Мегьарамдхуьр", "Суначан" хьтин са-драни рекьин тийир сенятдин эсерар яратмишнай. Къе вири дуьньяди менфят къачузвай "Лезгинка" чи халкьдин шагь эсер тушни? Чи Готфрид Гьасанов, Зейнал Гьажиев, Сейфуллагь Керимов хьтин пешекар композиторри лезгийрин музыка сенятдин кукIушриз хкажна. Ихьтин сеняткаррилай вучиз чешне къачузвач чна? Чи киоскра Мегьамед Гьуьсейнов хьтин корифей сеняткаррин дискар вучиз масагузвач? Ихьтин композиторрин манияр чи телеканалри вучиз кьериз-цIаруз гузва? Кьаракан манийрив чи мефтIер кукIварзавайбур мус дуьз рекьиз къведатIа? Абурун усал манийрихъ гьикьван яб акалда? Вучиз маничивал икьван ужуз хьанва?

За гьа ихьтин веревирдер ийизвай вахтунда редакциядиз акунар авай са жегьил атана.

- За лезгидалди шиирар кхьизва, мумкин ятIа, абур газетдиз акъуд, - лагьана ада.

Гьарад 3 куплетдикай ибарат тир кьве шиир кьве рушаз кхьенвайбур тир: Жаннадизни Ханнадиз.

-Абур зи рушар йе, - лагьана хъуьрена кас.

Шагилаим гьавурдатур хьи, ихьтин усал шиирар газетдин чинриз акъудунни усалвал я. Сад-садав кьазвачир гафарин кIватIалдиз шиир лугьузвай шаирдив эхирни хъуьтуьлдаказ жуван фикирар агакьарназа.

И гьилерда касди зи вилик са маса шиир эцигна. "Наташа" гаф кIелайла жуван вилерин чIалахъ хьанач зун.

- Зи "Мария" шиирдиз кцIарви са композиторди мани теснифнава. Деме- рин хитдиз элкьвенва ам. Гила заз куьне "Наташадиз" мани тесниф авуна кIанзава. Къуй "Сувар" ансамблдин маничийрин репертуардани аваз хьурай ам.

Мад захъ лугьудай гаф амачир. Яраб дуьньяда масадаз акьул гунилай акьулсуз кар аватIа?

"Лезги хитар" гилан аямдачи халкьдин музыкадиз ийизвай нубатдин къаст я. Агьзур йисара вичин тарих, меденият, адетар, фольклор хвейи са халкь вичин руьгьдивай къакъудун патал гила адан виридалайни къиметлу эменни тир музыкадал вегьенва. Фагьумсуз маничийри халкьдин арада чи музыка гьа ихтин усалди я лагьай гафарни чукIурзава.

Хайи веледриз хайи халкьдин иер тIварар гун тавуна, къецепатан чIаларай къачунвай тIварар гузвай, гьа идалди Кьафкьазда "кIвенкIвечи" хьанвай лез- гийри гила хайи музыка вилик тухуникай фикир тавуни рикI тIарзава. Вири вилик фидайла, чун кьулухъ фидани?

ИкI фейитIа, чи музыкадин сенятни рекьида. Чи майилар чIуру патахъ тухуз алахъзавай, чун халкьдин макьамрин дувулривай къакъудиз кIанзавайбурун ужуз манийривай яргьаз тахьайтIа, пака чи кьилел гьихьтин мусибат къведатIа низ чида? Гьар са манида халкьдин меденият, адан чIалан иервал, фикиррин деринвал, авазрин къенивал, руьгьдин хцивал хьана кIанзавайди я. Ибур авачтIа, музыкадихъ гележегни авач...

Седакъет КЕРИМОВА