Bloq
Лезги хуьр Смугул
Гуьйчай вацIун къерехда, къацу тамарин кьула, кьакьан дагъларин ценерив гвай Смугъул (Ихьтин тIвар алай хуьр Дагъустандани ава) хуьруьн тарихар 500 йисалай виниз я. Им хуьруьн къадим сихилри, гьакIни кьуьзуьбурун ихтилатри субутзава. Ина лезгийрин ясабар, филискъар, муграгъар, игъирар, къызыр, къайтагъ, къурушар, саманчи хьтин сейли ñихилрин векилар гзаф ава.
Къадим Смугъул (азербайжан чIалал Сумагъаллы) хуьруьн сурарилай винидихъ кутунай. Инал арабри, фарсари вегьенай. Идахъ авсиятда садбур басрухрикай кьил къакъудна Дагъустандиз куьч хьанай. Муькуьбуру гилан чкадал бине кухтунай. Чилин кIаникай хкатнавай гунгаррин, хъенчIин къапарин кIусари, дегь сурарин тарихри Къафкъаздин Албаниядин девиррихъ ялзава.
Смугъулвияр лацу суфатдин, расу чIарарин, кьакьан буйдин, иер кIалубдин, пел ачух, рикI ахъа, къени къилихрин инсанар я. Абурун зегьметдал рикI ала. Смугъулвияр хъсан багъманчиярни лежберар тирди хуьруьн багъларини никIери субутзава. Хпехъанвал, малдарвал абурун къадим пешейрикай я. Эхиримжи 30-40 йисан къене хуьр
вичин савадлу инсанралди сейли хьанва. Инай институтар акьалтIарнавай 160-далай гзаф ксар акъатнава. Са гьавадин гегьенш ва иер кIвалер абуру чпин багъларин юкьва эцигда. Гьар кIвале чпи хранвай халичаярни сумагар ава. Хуьруьнбуру тIанурдин, яни сачунин фар чрада. Ина мугьман патал пуд пипIен пахлаваяр чрадай адетни ава. КьелечI лавашдин арада кIерецдин хвехверни шекер кутуна ягълавда дуьдгъвердал чрада.
Са кьетIенвал ава и хуьруьнбурухъ. Лезги чIал, лезги адетар хъсандиз хвенва абуру. Лезги чIалан къенивални верцIивал кьатIуда вуна абурун рахунрай. ГъвечIидалай чIехидалди вири дидед чIалал рахада. Азербайжан чIал лагьайтIа, гзаф иердиз чида виридаз.
Смугъулда цIудралди марагълу инсанрихъ галаз таниш хьана чун. Абурукай сад вичихъ лимондин багъ авай, 100-далай гзаф тараз къуллугъзавай, гьар тарцелай 100-далай гзаф лимон атIузвай Мирзали Мирзеев тир. Ширван Шириновадин манийрин суракь лагьайтIа, чав мектебда агакьнай. Адан хтулди, VI синифда кIелзавай Бегьрузеди вичин бадедивай ван хьайи бендер акьван хъсандиз лагьана хьи, чавай абурун кIвализ тефена акъвазиз хьанач. РикI ахъайдай кар ам тир хьи, Ширван бадедин рикIелай алатай бендер адан хтулри рикIел хкизвай. «Баркалла ваз, лезги баде, жуван хайи чIал аманат яз вугуз хьана вавай жуван хтулрив» фикирна чна.
Смугъулвияр чпин хуьрел рикI алайбур, адал дамахзавайбур тирди Макьсуд муаллимди мад гъилера субутна чаз.
Хуьруьн шикил ягъун патал са сятдин рехъ фена, кьакьан пелел акьахна, адаз килигиз туна ада чав. Лугьуз тежедай хьтин иер акунар ахъа хьанвай чи вилик. РикIиз чими Смугъулдикай и хуьре гзаф дуьшуьш жезвай музула цуькведин ухшарар атана чаз.
