Блог
Диде гьарай, чIал гьарай!
Са бязи ватанэгьлийрин гафарихъ яб акалайла, заз кIвачерикай чил хкатайди хьиз жеда. Са шумуд чIалан гафар какадариз, абурухъ дарман паталди са кьве лезги гафни гилитIиз рахада бязи лезгияр. Садбуру урус, муькуьбуру туьрк чIалан гьава гъида чIалаз. Са шумуд чIалан гафар какадариз, абурухъ дарман паталди са кьве лезги гафни гилитIиз рахада бязи лезгияр. Садбуру урус, муькуьбуру туьрк чIалан гьава гъида чIалаз. Гафарин са пай нез, муькуь пай акатайвал лугьуз, ихьтин чIуру рахунрикай кфет хкудиз, пад-кьерех ягъиз, къвалал алай маса инсанрин фикир чпихъ ялиз къариба жуьредин гафар храда чи бязи хванахвайри. Садбуру и кар чиз-чиз, цIийи деб кутаз кIанз ийида. Гьа идалди «Аквазвани квез, заз шумуд чIал чизватIа?» лугьуз кIан я абуруз. Ингье чпин дидедин чIал кIвачерик вегьизвайди, ам тахтунилай авудзавайди кьатIудач абуру.
Лезги чIалан тIям квадариз, адан рангар аладариз алахъзавай ихьтин инсанар гзаф дакIанда заз. Чи чIалаз гзаф кьецI гузва абуру. Ихьтинбурал дуьшуьш хьайила, зи рикIел чи сейли алим, филологиядин илимрин доктор рагьметлу Шемседдин Саадиеван гафар хкведа: «Диде гьарай, дидедин чIал гьарай!» Гьикьван эсерлудиз лагьанва ада, рикIин цIугъ я и гафар. Ахпа заз чIал чIурзавайбуруз чи бубайрин гафаралди лугьуз кIан жеда: «Я чIал течир чIагъ! Аллагьди ви ял атIана чIал къахчурай!»
Хайи чIал квадарна, маса чалал рахазвай инсанар дуьньяда гзаф ава. Анжах са кар ава хьи, абурукай са бязибуру и кар гьунар ваъ, гъалатI тирди хиве кьада. За чпикай ихтилатзавай лезгияр лагьайтIа, садавни къведачирбур я. Абуру чпиз дидедин чIал хъсандиз чир тахьуналди акI дамахда хьи! Лезги газет кхьихь лагьайла, чи хванахвайри адет яз атIай жаваб гана лугьуда: «Заз лезги чIалалди кIелиз чизвайди туш эй!» И гафар акI тикрарда хьи, саки «Заз лезги чIалалди кIел-кхьин чириз гьевес авач», яни «Заз лезги чIалалди кIелун хуш туш» лагьайди хьиз жеда ваз.
И гафари зун хияллу ийизва. Садбуру жуван дидедин чIал икI агъузарунин, ам кваз такьунин себеб вуч ятIа лугьуз фикир-фагьумда за. Абуру дуьньядин сур чIаларикай тир, вичихъ дегь тарихар авай, са шумуд агъзур йисарихъ пун вегьенвай лезги чIалалди дамах тавунин себеб вуч ятIа? И дуьньяда Аллагьдин патай тир кьве затI аватIа, абурукай сад чIал я, бес жуван ивиррин лишан тир ам кваз такьуна женни?
Лезги чIал. Дидедин чIал. Фагьумзавани куьне? ЧIалаз дидедин тIвар ганва. Ам веледрив аманат яз гузвайди, ам кIанарзавайди диде я. ЧIалан верцIивални тIям, адан миже дидедиз хьиз низ чида? Дидеди и кIанивал вичин некщедихъ галаз санал гуда веледриз. Эхь, са береда икI тир. Са береда дидейри хайи чIалалди лайлаяр лугьудай, лезги чIалалди чан-рикI ийидай. Са береда дидейри чпин веледрин рикIе хайи халкь, адан кьегьал рухваяр кIанарунин цIелхемар кутадай. Ингье ихьтин дидеяр къвердавай тIимил жезва… Гьавиляй чIал зуракI, къилихар зуракI, руьгь зуракI тир лезгияр пайда жезва. Гьавиляй хайи чIалалди дамахзавай, ам вине кьазвай, вилин нини хьиз хуьзвай, шегьредиз акъудиз алахъзавай ксарин кьадар тIимил жезва.
«Самур» газетдин редакцияди тешкилзавай курсара цIудралди жегьилри дидед чIал чирзава. Чпин хизанри, диде-бубайри чIал чирунай рехъ гайи татугайвилер арадай акъудиз алахъзава абур. Садбуру акьван кIанивилелди, рикI алаз чирда хьи, хайи чIал. Са шумуд тарсунилай кьулухъ регьятдиз кIелиз-кхьиз чир жеда абуруз. Ихьтин жегьилри луварар кутада чахъ. Ингье лезги чIал кваз кьазвачир, адан иервални верцIивал квадариз алахъзавай, ам гуьтIуь кIалубра тваз кIанзавайбурни тIимил гьалтзавач чал. Ихьтинбур акурла мад гъилера чи зурба алимдин гафар рикIел хкведа зи. «Диде гьарай, дидедин чIал гьарай!» лагьана гьарайиз кIанда заз. Виридуьньядиз ван жедайвал! Вири халкьдиз хабар жедайвал! ЧIал негьзавайбуруз эсердайвал!
Седакъет КЕРИМОВА
